De dag van de arbeid

Arbeiders verenigt u! Het is vandaag 1 mei, de dag van de arbeid. De dag waarop de arbeidersbeweging wordt gevierd. In veel landen is 1 mei een doorbetaalde vrije dag, behalve in Nederland. Gek genoeg is de Amsterdamse beurs, het symbool van het kapitalisme, vandaag wel gesloten. Dat vind ik opmerkelijk want veel bankiers hebben vooral bullshit jobs: een job die geen bijdrage levert of voldoening brengt. Op wat voor manier speelt arbeid eigenlijk een rol in ons leven? 

De dag van de arbeid is sinds 1889 een jaarlijkse traditie waarop arbeiders gaan demonstreren en opkomen voor hun rechten. In Nederland kleurt het socialistische hart blijkbaar niet zo rood en is het belang van de dag van de arbeid gedaald. Veel  arbeidsrechten en belangen zijn gevat in CAO's ( collectieve arbeidsovereenkomsten ) en velen werken als zelfstandigen. Gelukkig schenken verschillende vakbonden wel nog aandacht aan deze belangrijke dag. 

Sinds de Twintigste eeuw speelt arbeid een dominante rol in ons dagelijks leven. Veel mensen werken vijf dagen per week op een kantoor van negen tot vijf, maar zelfs na die uren blijft het werk zich opstapelen. Werken is belangrijk om geld te verdienen en dus te overleven. 

Hannah Arendt heeft heel andere ideeën over de rol van arbeid in ons leven. Deze rol beschrijft ze in haar hoofdwerk ‘The Human Condition’ uit 1958. Ze wijst op drie activiteiten die samen het 'vita activa' vormen: arbeiden, werken en handelen. Hierbij is het belangrijk dat arbeiden en werken uit elkaar worden gehouden, ook al lijken het synoniemen. Arbeiden noemt Arendt de cycli van het leven die steeds opnieuw terugkomen. De cyclus van het menselijk lichaam, van het huishouden en de natuur.

Werken is volgens Arendt het maken van iets. Zoals het schrijven van een boek of het maken van een film. Iets waar je later trots op kan zijn.

Handelen is ten slotte het bedrijven van politiek, het  discussiëren en het waarderen van de veelvormigheid tussen mensen. Ze verdeelt deze activiteiten in een rangorde, waarin arbeid onderaan staat. En handelen bovenaan.

In onze moderne tijd bestaan de cycli van arbeid niet meer alleen uit de cyclus van ons menselijk lichaam of het doen van de was, maar ook uit het volgen van de mode en het eindeloos consumeren. Arbeid is daarmee ontspoord. Volgens Arendt hoort arbeid bij de biologische noodzaak om te produceren en te consumeren om zelfvoorzienend te zijn, maar oneindige economische groei was voor haar geen streven. Arendt vindt dat de enorme uitbreiding van arbeid ten koste gaat van het werk. Van het maken van iets moois.

Vervelende arbeid of zwaar fysiek werk wordt vaak afgeschoven naar mensen van een lagere sociale klasse. In de tijd van de Grieken waren dat slaven, en zo hadden de Grote Denkers meer tijd om zich bezig te houden met zogenaamd vitalere activiteiten. Arendt benadrukt juist dat arbeid hoort bij het leven en dat het volgen van de cycli erg belangrijk is, en arbeid dus niet zoals bij de Grieken afgeschoven zou moeten worden op iemands anders schouders. Men moet de cycli zelf integreren in zijn leven. 

Een mooie metafoor voor het handelen is een tafel. Aan een tafel kunnen verschillende mensen gaan zitten en hun mening op tafel leggen en die bespreken. Politiek noemt zij de ruimte waarin mensen in gesprek gaan en pluraliteit vormen. In deze sfeer is er sprake van vrijheid, voor haar de hoogste haalbare menselijke situatie.

Marx pleit er echter juist voor dat mensen zich los wrichten van hun arbeid en dan vrijheid kunnen vinden. Voor Arendt is het politieke handelen zelf de vrijheid. Arbeid en werk zijn daarnaast zwaarwegende activiteiten. In tegenstelling tot Marx die op zijn zolderkamertje over de vervreemding en vastberadenheid van de arbeider schreef, ging Simone Weil zelf op onderzoek uit en volgde twee jaar lang het ritme van de loopband in een fabriek. Weil stelt in haar L'enracinement dat de moderne mens ontworteld is. Door de toenemende macht van geld en het verlies van sociale gemeenschap is de mens vervreemd van zijn wortels. Arbeiders waren geen vastberaden proletariaat maar lieden die van dag tot dag leefden.

Om de arbeiders hun wortels terug te geven, pleitte Weil voor een nieuwe houding tegenover fysieke arbeid. Zij probeerde hun arbeid te waarderen, vastberaden naast de arbeiders te staan en hun positie te verbeteren. 

Arbeid, werk en handelen spelen een dominante rol in de vorming van ons leven. Arendt vertelt ons dat arbeid een belangrijke activiteit is, maar dat het niet ten koste moet gaan van het werk; iets maken wat er echt toe doet. Marx wil de arbeider bevrijden van zijn arbeid en Weil staat naast de arbeider om hem zijn  wortels weer terug te geven.

Arbeid kan zorgen voor een structuur in het dagelijks leven en biedt houvast. Alleen pleiten deze filosofen ervoor dat we blijven nadenken over hoe arbeid, werk en handelen een rol spelen in ons leven en vooral hoe groot die rollen zijn. De dag van de arbeid is een perfecte dag om daarbij stil te staan.