WONKA en de vrije markt

De jonge Willy Wonka heeft een droom. Hij wil een winkel openen in het Galeries Gourmet, waar de beste chocola van de wereld verkocht wordt. Hij is een tovenaar, met zijn chocola kan hij mensen laten vliegen en zweven. Het Galeries Gourmet wordt gerund door een kwaadaardig trio van chocolademakers, die onder de stad hun kapitaal aan chocola opbergen en bewaren. In de kerk dwalen monniken en priesters rond die verslaafd zijn aan de chocolade. Via het biechthok is het mogelijk om af te dwalen naar de kern van het kwaad, met de stapels opgeslagen chocolade. 

De Wonka film is een prequel op het meermaals verfilmde boek van Roald Dahl, maar toch is er nog veel terug te zien van het magisch realisme van Roald Dahl.  Dahl weet de werkelijkheid zo te beschrijven, dat je er anders naar gaat kijken. In de film worden de kerk en de elite van chocolademakers bespot en wordt de kinderlijke visie, van een wereld waarin chocola wordt gedeeld, omarmd. Dahl geeft met subtiele hints kritiek op het systeem dat volwassenen hebben gebouwd. Hij speelt met goed en kwaad en kiest extravagante personages om die contradictie uit te beelden. Het is begrijpelijk om weg te zwijmelen bij de nieuwe Wonka film, maar de kritiek die onder de lagen chocola verborgen zit moet zeker niet vergeten worden. 

In het Galeries Gourmet is het verboden om te dagdromen, toch gelooft Willy dat ‘Al het goede in de wereld is begonnen met een droom.’ Terwijl Willy bezig is met zijn droom te verwezenlijken, ontmoet hij verschillende mensen die hem uitleggen hoe het te werk gaat in de Galeries Gourmet: 'Je kan geen winkel hebben zonder chocola, en je kan geen chocola hebben zonder winkel.’ De andere chocolatiers werken alle mogelijke concurrentie tegen. Willy en zijn vrienden die hij net ontmoet heeft, laten zich niet zo snel buiten spel zetten en verzinnen een list om de kwaadaardige chocolatiers uit te schakelen. Het lijkt alsof de machtige chocoladehouders concurreren met elkaar, omdat ze allemaal hun eigen winkel hebben met eigen specialiteit en naam, maar achter de schermen werken ze samen. De chocoladehouders zijn van plan om Willy uit de stad te verbannen, de politie en kerk staan onder bevel van de chocoladehouders en werken hieraan mee. De misdaden die gepleegd worden, worden geheim gehouden en bewaard in de corrupte onderwereld. Gelukkig vindt Willy samen met zijn kameraden een weg naar die onderwereld. Hij weet het kwaad met het goede te verslaan. 

Als het magische van het realisme wordt afgehaald, dan zien we dat er veel gelijkenissen zijn tussen de zoete chocolademarkt van de Galeries Gourmet en de kapitalistische markt. Zo lijkt het in onze zure globale kapitalistische economie alsof bedrijven concurreren met elkaar, echter zijn die bedrijven vaak onderdeel van een groot moederbedrijf. Zoals Unilever, Ahold of het fast fashion imperium Inditex. Sommige economen spreken nog van een vrije markt, gebaseerd op het ideaal van Adam Smith. Echter is er geen sprake meer van een vrije markt, vanwege de dominantie van grote bedrijven op de markt. De vrije markt bestaat alleen in theorie en zelfs niet in de magische Wonka wereld. Een vrije markt gaat uit van volkomen concurrentie als marktvorm. In deze markt zijn er alleen homogene goederen, zoals chocola en is het voor iedereen mogelijk om toe te treden tot de markt. Daarbij wordt de prijs gedicteerd door de markt zelf. Vanwege de dominantie van de chocolatiers op de Galeries Gourmet is er geen sprake van vrije toetreding tot de markt voor Willy en lukt het hem niet om zijn winkel te openen. 

Bovendien is transparantie van de markt één van de voorwaarden van de vrije markt. De consument heeft het recht om op de hoogte te zijn van de totstandkoming van de prijs en de verhandelde hoeveelheden. Het overkoepelende bedrijf Inditex geeft geen inzicht in de totstandkoming van de prijs van haar producten. De merken, zoals Zara en Pull and Bear verkopen eigenlijk hetzelfde product, maar bieden net een andere kledingstijl aan en hierdoor kunnen ze verschillende prijzen vragen. Daarnaast hebben veel consumenten geen idee dat de verschillende kledingmerken bij hetzelfde bedrijf horen. Er wordt informatie achtergehouden, waardoor de consument geen vrije keus kan maken.

Voor winkels die zogenaamd concurreren met elkaar is het voordelig om dicht bij elkaar te zitten, zoals op het Leidseplein waar de fastfoodketens op elke hoek te vinden zijn. Hiermee trek je veel mensen naar een locatie, de ene persoon haalt iets in de Mac Donalds en de ander bij de Burger King, terwijl als de winkels ver van elkaar af zitten dan is er een grotere kans dat de persoon in zijn eigen buurt iets gaat halen. De nabijheid van een ‘concurrent’ brengt meer mensen in de zaak. In de Galeries Gourmet staan de chocolatiers verdeeld over het winkelcentrum, waardoor iedereen de magische wereld van chocola wil komen bezichtigen. De consumenten worden schijnbaar tegen elkaar uitgespeeld, maar dat doet de overkoepelende bedrijven juist wel goed. 

De consument heeft geen vrije keuze, want ze hebben geen inzicht in de acties van de grote overkoepelende bedrijven die doen alsof ze concurreren met elkaar. Er is geen sprake van een vrije markt. De klassieke benadering van Adam Smith in de huidige economie, die tot een globaal niveau is uitgegroeid, bestaat niet meer. In het dorpje van de Galeries Gourmet zijn de bewoners zich van geen kwaad bewust. Terwijl de chocoladehouders de schijn wekken dat ze concurreren met elkaar, werken ze in de onderwereld samen om de concurrentie van Willy uit te schakelen. In het winkelcentrum van de Galeries Gourmet is geen ruimte voor de fantasierijke winkel van Willy, waarin klanten bloemen kunnen eten en de wolken zijn gemaakt van suikerspin. 

In de vrije markt wordt vaak verondersteld dat je je droom achterna moet gaan om succesvol te worden. In de realiteit blijkt dat er vaak geen ruimte is om een droom te verwerkelijken, want de ruimte is al ingenomen door het grote bedrijf. Toch weten Willy en zijn kameraden met doorzettingsvermogen en verbeelding het kwaad van de chocoladehouders te verslaan. Mijn advies is dan om niet per se te blijven dromen, maar vooral om actie te ondernemen. Neem een voorbeeld aan Willy, die met zijn acties Willy Wonka werd.